ارزیابی عصب روانشناختی
- ارزیابی عملکردهای مغز نظیر توجه، تمرکز، انواع حافظه، سرعت پردازش و … با استفاده از آزمون‌های عصب روانشناختی استاندارد نظیر IVA، CANTAB و CNS
- ارائه یک پرفایل شناختی و شناسایی ضعف عملکردهای مغز
ارزیابی عصب روانشناختی چیست؟
سنجش و اندازه گیری ویژگی های روانشناختی انسان از سال های پیش مد نظر کارشناسان و روانشناسان این رشته بوده است. روانشناسان همواره برای شناسایی ویژگی های مختلف روانی انسان دست به ارزیابی هایی زده اند که بعدها براساس آنها به کار نظریه پردازی یا بهره گیری از نتایج برای توصیف جامعه خود و یا تصمیم گیری های بالینی اقدام کرده اند. مورد آخر که در دوران معاصر ما خود را به صورت جدی تری به ویژه از بعد از جنگ جهانی دوم نشان داده است، امروزه تبدیل به حوزه ای شده است که نه تنها از سطح مصاحبه بالینی و پر کردن پرسشنامه های مداد-کاغذی خارج شده است، بلکه با پیشرفت فناوری شاهد طراحی ابزارهای متنوع تر، کاربردی تر و به ویژه تخصصی تری هستیم. ارزیابی عصب روانشناختی از جمله مواردی است که به کمک فناوری به سنجش توانایی های ذهنی و شناختی انسان می پردازد.
همانطور که مصاحبه یا پرسشنامه های مداد-کاغذی شکلی از ابزار برای بررسی ویژگی های روانشناختی هستند، ارزیابی عصب روانشناختی نیز ابزاری برای یکی از ویژگی های ذهنی انسان است. مصاحبه و پرسشنامه بیشتر بر ویژگی هایی متمرکز است که می توان به صورت گفتاری و یا تیک زدن چند مورد از گزینه های پرسشنامه ها، در فرد پاسخ دهنده به آنها رسید؛ اما ارزیابی عصب روانشناختی به بررسی ویژگی هایی می پردازد که معمولا افراد نمی توانند به صورت دقیق گزارشی از عملکردشان از این ویژگی ها را در اختیار ارزیاب قرار دهند. برای نمونه، در یک پرسشنامه شاید بتوان اطلاعاتی را درباره سطح کلی و پایه توجه و تمرکز فرد به دست آورد اما بدون شک این با ارزیابی عصب روانشناختی است که می توان عملکرد فرد را در حین انجام تکلیف ذهنی سنجید که برای توجه و تمرکز طراحی شده است؛ این برای حافظه، سیستم بازداری و کنترل مغز، انواع توجه، عملکردهای اجرایی فرد و دیگر توانایی های ذهنی مشابه نیز صادق است.
به صورت کلی و به زبانی ساده می توان گفت که ارزیابی عصب روانشناختی سنجش و اندازه گیری برخی از توانایی های ذهنی انسان است که به دلیل توسعه فناوری در حوزه سنجش و اندازه گیری، این امکان را به ما داده است تا بتوانیم توانایی های ذهنی مانند توجه و تمرکز، دقت، توجه به جزئیات، عملکرد حافظه، برنامه ریزی و حل مسئله، استدلال منطقی، تکانشگری، بازداری و کنترل رفتار و دیگر توانایی های ذهنی مشابه را سنجیده و براساس نتایج حاصل از این ارزیابی ها به نیمرخی از فرد رسیده و اگر مشکل بالینی وجود دارد، در پی طراحی بهترین شکل از درمان برآییم.
ارزیابی عصب روانشناختی چه کاربردهایی دارد؟
در حالت کلی آزمون های ارزیابی عصب روانشناختی دو کاربرد عمده دارند: یکی استفاده از آنها در جمعیت های سالم است. این شکل از کاربرد ارزیابی عصب روانشناختی خود دو حالت دارد: یا افرادی هستند که عملکرد های عادی دارند و در پی این هستند تا با تعیین سطح پایه توانایی های ذهنی خود، در پی بهتر کردن آنها بر آیند و یا اینکه متخصصانی هستند که در پی بهره گیری از ارزیابی روانشناختی برای سنجش و تهیه نیمرخ توانایی های ذهنی از جمعیت های تحقیقی خود هستند. روانشناسان بالینی، روانشناسان تربیتی، پزشکان از جمله متخصصانی هستند که از این ارزیابی ها در کارهای پژوهشی خود استفاده می کنند.
کاربرد دیگر ارزیابی عصب روانشناختی در حوزه بالینی و تشخیص بیماری های مرتبط با توانایی های ذهنی است. برای سال ها، این موضوعی بدیهی برای متخصصان حوزه سلامت روان و پزشکی بوده است که در اختلال های روانی و بیماری های مختلف مغزی، توانایی های ذهنی افراد با افت عملکردهای ذهنی افراد مبتلا همراه است (مثلا آسیب دیدن توجه و تمرکز در ADHD، افسردگی، اضطراب و وسواس یا مشکلات حافظه و برنامه ریزی در بیماری های عصبی مانند دمانس، دلیریوم و آلزایمر). در همین راستا استفاده از ابزارهای ارزیابی عصب روانشناختی وسیله ای برای تعیین نوع آسیب توانایی ذهنی، تعیین شدت آسیب و تعیین برنامه درمانی بوده است. متخصصان با مشاهده علامت و نشانه های ضعف توانایی های ذهنی (مثلا در توجه، حافظه، تکانشگری، بازداری ضعیف و…) برای داشتن اطلاعاتی دقیق مراجعان خود را به انجامآزمون های ارزیابی عصب روانشناختی ارجاع می دهند. آنها پس از مشاهده نتایج ارزیابی به درک درستی از ماهیت مشکل مراجع خود می رسند و برای تدوین طرح درمانی نه تنها آماده می شوند که می توانند با تکیه بر این نتایج و مواد اولیه، بهترین خدمات درمانی را طراحی و ارائه کنند.
کاربرد آزمون های ارزیابی عصب روانشناختی در جمعیت های بالینی و تشخیصی محدود به تشخیص و تعیین سطح پایه عملکرد ضعیف در افراد نیست؛ این ابزارهای ارزیابی این امکان را برای متخصصان امکان پذیر می کند تا در طول درمان بر روند پیشرفت و بهبودی مشکلات مراجع اشراف داشته باشند. تطبیق نتایج آزمون ها با برداشت های مراجعان از میزان بهبودی خود، می تواند راهنمای بسیار مناسبی در تعیین شکل ادامه درمان باشد. در موارد دیگر، از این آزمون ها در آخر درمان استفاده می شود و تفاوت عملکرد فعلی با سطح پایه اولیه مقایسه می شود. میزان پیشرفت را می توان در این حالت به راحتی تشخیص داد.
لازم به ذکر است که از طریق این ابزارهای ارزیابی می توانیم تا حدودی به عملکرد مغز نیز دست پیدا کرد. برای نمونه، در نظر بگیرید که عملکرد یک فرد در آزمون انواع حافظه ضعف و شدتِ آسیبِ جدی را از خود نشان می دهد. این آسیب در حدی است که ارزیاب روانشناس یا پزشک متخصص می تواند سطح از آسیب را به وجود یک مشکل عصب شناختی در مغز ربط دهد. برای همین این آزمون ها نه تنها در ارزیابی عملکردهای عادی و روزانه فرد و تشخیص بالینی به کار می روند بلکه می توان در تشخیص های اولیه عصب شناختی هم از آنها کمک گرفت.
ارزیابی عصب روانشناختی برای چه افرادی انجام می‌شود؟
از امتیازهای ارزیابی عصب روانشناختی، کاربرد وسیع آن در گروه های سنی مختلف و انواعی از گروه های سالم و بالینی با دامنه ای از مشکلات مختلف است. ارزیابی های عصب روانشناختی را می توان در کودکان، نوجوانان، جوانان، میانسالان و جمعیت های بزرگسال مسن به کار گرفت. به کارگیری این ابزارها در هر گروه سنی به شیوه ای است که در آن عملکرد فرد با پایگاه داده حاصل از همسالان خود فرد مقایسه می شود. این باعث می شود تا بتوان عملکرد فرد (چه سالم و چه بالینی) را در مقایسه با همسالانش مقایسه کرد و تشخیص داد که آیا فرد نسبت به همسالان خودش دارای ضعف عملکرد هست یا نه.
نکته دیگر، کاربرد ارزیابی های عصب روانشناختی در جمعیت های بالینی است. همانطور که تحقیقات مختلف نشان داده اند، وجود اختلال های روانشناحتی یا عصبی به صورت های متفاوتی توانمندی های ذهنی را تحت تاثیر قرار می دهند. برای نمونه آسیب در توجه، تمرکز و سیستم بازداری هم در اختلال ADHD، هم در وسواس و هم در بیماری مانند آسیب مغزی (TBI) دیده می شود؛ اما شکل این آسیب و نحوه آشکار شدن آن در هر کدام از این مشکلات متفاوت است. با استفاده از ابزارهای ارزیابی عصب روانشناختی می توان یک مشکل مشترک را در اختلالات و بیماری های متفاوت از هم تشحیص داد و درمان مختص به هر اختلال یا بیماری را تجویز کرد.
در مواردی که افراد دچار مشکل خاصی نیستند و صرفا در پی بهبود و ارتقا عملکرد خود در توانایی های ذهنیشان هستند نیز استفاده از ارزیابی های عصب روانشناختی نقشه راه خوبی را در اختیار قرار می دهد. فرد مراجعه کننده و متخصص او، از طریق تعبیر و تفسیر نتایج حاصل از ارزیابی عصب روانشناختی بهترین نوع مداخله برای ارتقا عملکرد را طراحی می کنند. این نوع از کاربرد در سال های اخیر و به ویژه در ورزشکاران، مدیران، پرورش خلاقیت و ارتقا عملکرد دانش آموزان، باشگاه های مغز، دانشجویان و گروه های مشابه بسیار زیاد شده است.
ارزیابی عصب روانشناختی با چه آزمون هایی انجام می‌شود؟
پیشرفت فناوری به ویژه در حوزه رایانه، این امکان را به متخصصان سنجش و اندازه گیری ویژگی های روانشناختی انسان داد تا ابزارهایی را طراحی کنند که تا قبل از این داشتن آنها امکان پذیر نبود. این پیشرفت باعث شد تا دیالکتیکی بین فناوری و سنجش و اندازه گیری به وجود آید و امکان ارزیابی ویژگی های مختلف انسانی میسر شود که تا قبل از این امکان پذیر نبود. همین مسئله باعث شده است تا مراکز تحقیقاتی، دانشگاهی و ارزیابی روانشناختی نرم افزارهایی را طراحی و در سنجش و اندازه گیری ویژگی های عصب روانشناختی انسان به کار گیرند. این مراکز با اجرای این آزمون های در جمعیت های سنی، سالم و بالینی مختلف پایگاه دادهای را به دست آورده اند که امکان ارزیابی دقیق را به ما می دهد تا بتوانیم در پیشبرد موارد ذکر شده در بالا توانمند شویم. IVA، CANTAB و Rehacom از جمله نرم افزارهای ارزیابی عصب روانشناختی هستند که توسط دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی معتبر دنیا طراحی و هنجاریابی شده اند. این نرم افزارها با مقایسه توانایی های ذهنی فرد با جامعه همسالان، عملکرد او را نشان می دهند.
نرم افزار IVA، یک ابزار ارزیابی عصب روانشناختی برای توجه و تمرکز است. این آزمون در کنار ارزیابی توجه دیداری و شنیداری با هم، مقیاس قضاوت بالینی را درباره میزان تکانشگری فرد، تداوم و پایداری او در طول انجام آزمون، میزان توانایی و شایستگی فرد در انجام آزمون و دیگر توانایی های مرتبط با توجه و تمرکز را گزارش می دهد. این آزمون یکی از ابزارهای تشخیصی در دنیا برای تشخیص اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD) در کودکان و بزرگسالان است. این آزمون با زارش نمره های هر دقیق هر کدام از زیرمقیاس هایش نیمرخ درستی را از عملکرد توجهی فرد در آزمون و زندگی روزمره نشان می دهد. از این آزمون می توان در طول درمان و با هدف بررسی روند پیشرفت فرد استفاده کرد.
آزمون ارزیابی عصب روانشناختی CANTAB از آزمون های طراحی شده توسط دانشگاه کمبریج انگلستان است که هم در افراد سالم و هم افراد با اختلالات مختلف روانشناختی استفاده می شود. این آزمون از این امکان برخوردار است که هر گروه از افراد را با همسالان و نوع اختلالی مقایسه می کند که فرد دارد. برای نمونه، در صورتی که فرد مراجعه کننده دارای اختلال افسردگی اساسی (MDD) باشد،گزینه افسردگیِ CANTAB در برنامه فعال می شود. پس از پایان آزمون، نرم افزار به صورت خودکار نتیجه عملکرد فرد را به گروه افسرده مرجعی در نرم افزار مقایسه می کنند که در پایگاه داده آن قرار دارند. در واقع، CANTAB دارای نوعی تخصص گرایی است که در آن هر فرد با همسالان خود و کسانی مقایسه می شود که یک اختلال دارند. این آزمون شاخص های عصب روانشناختی را از میزان توجه و تمرکز، تکانشگری، سرعت واکنش، حافظه کاری، کارکردهای اجرای و دیگر توانمندی های عصب روانشناختی در اختیار مراجعان و متخصصان قرار می دهد.
Rehacom نیز از جمله ابزارهای سنجش و اندازه گیری در ارزیابی عصب روانشناختی است که برای بررسی توانمندی های ذهنی افراد سالم و با اختلالات مختلف روانشناختی استفاده می شود. این آزمون علاوه بر دارا بودن بخش ارزیابی توانایی های ذهنی، دارای بخشی درمانی و با تمرکز بر توانبخشی شناختی است. در واقع ارزیاب یا درمانگر می تواند در یک ابزار دو امکان را با هم داشته باشد: ارزیابی و سنجش در کنار هم. «رهاکام» نیز همانند دو ابزار دیگر اطلاعات دقیقی را از نیمرخ توانمندی های ذهنی و شناختی مراجع در اختیار او و متخصصش قرار می دهد. این آزمون شاخص هایی را در ارتباط با توانمندی هایی مانند توجه و تمرکز، حافظه کاری و… ارائه می دهد و در ادامه می توان براساس این ارزیابی نقشه درمانی را برای مراجع داشت. در بخش درمانی این نرم افزار، پروتکل های درمانی در پرونده های مربوط به هر مراجع باز می شود و برنامه درمانی مختص به او در آن تعریف می شود. مراجع می تواند با مشاهده عملکرد خود در روند درمان، میزان بهبودی اش را با مقایسه نتایج حاصل از هر جلسه درمانی مشاهده کند.
مرکز آتیه درخشان ذهن با تهیه نسخه های اصلی (اورجینال) این نرم افزارها، این امکان را برای مراجعین خود امکان پذیر کرده است که در صورت نیاز یا تمایل شخصی اجرا شوند. در مواردی که متخصص ارزیاب تشخیص دهد هر کدام از این ابزارها برای سنجش توانایی های مراجه لازم هستند، دستور درمانی مبنی بر انجام این آزمون ها داده می شود و روانسنج های مرکز نتایج را در اختیار متخصص و مراجع قرار می دهند.
بهترین مرکز انجام ارزیابی عصب روانشناختی کجاست؟
این یکی از شاخص متمایز مرکز آتیه درخشان ذهن است که در پی به دست آوردن نیمرخ روانشناختی جامع و درستی از مشکلات مراجعه کنندگانش است. آتیه با اختصاص بخشی با عنوان «بخش روانسنجی» اهمیت و جایگاه مهم «ارزیابی دقیق و درست» در تشخیص مشکلات مرجعین را تشخیص داده است. این مرکز با در اختیار داشتن انواع ابزارهای ارزیابی روانشناختی و عصب روانشناختی، مشکلات مراجعین را دقیق تشخیص و درمان های ضروری و دقیق را تجویز می کند. استفاده از مصاحبه بالینی، پرسشنامه های تشخیصی، آزمون های ارزیابی عصب روانشناختی و الکتروانسفالوگرافی کمّی (qEEG) ارزیابی روانشناختی و عصب روانشناختی را در کامل ترین شکل خود امکان پذیر کرده است. به همین دلیل نیز همواره شاهد تشخیص های دقیق تر در مرکز آتیه و تجویز پروتکل های درمانی جامع تر و کارآمدتر برای مراجعین هستیم. این شکل از ارزیابی بالینی و تشخیص گذاری باعث جلوگیری از ادامه روند مشکلات مراجعین، پایین آمدن هزینه های درمانی و نتایج درمانی مثبت می شود. ویژگی هایی که نماینده عملکرد مثبت هر مرکز درمانی و فعال در حوزه سلامت روان است.
ارزیابی عصب روانشناختی در کدام مراکز انجام می‌شود؟
برای دریافت خدمات «ارزیابی عصب روانشناختی» می توانید با مراجعه به وبگاه «آتیه درخشان ذهن» و تماس با شماره تماس های درج شده در آن، از راه راهنمایی همکاران ما در «بخش روابط عمومی و پذیرش» در زمان دلخواه خود به مرکز مراجعه کنید و در جلسه ارزیابی-تشخیصی شرکت کنید. در این جلسات براساس درخواست و مسئله ای که شما مطرح می کنید، آزمون های ارزیابی و تشخیصی، از جمله آزمون های ارزیابی عصب روانشناختی، براساس گزارش های شما از وضعیت روانشناختی تان تجویز می شود. پس از اجرای آزمون های ارزیابی و تحلیل آن از سوی همکاران «بخش روانسنجی» نتیجه آن در اختیار شما قرار داده می شود.