روان‌درمانی (فردی، زوج، خانواده)
- ایجاد زمینه برای رشد و تحول شخصیت
- شناسایی زمینه و زیربنای حالات هیجانی
- تغییر الگوهای ناسازگار رفتاری
- کاهش تعارضات درون روانی
- تعدیل یا تغییر روانشناختی تعامل میان زوج
- ایجاد تغییر در کارکرد ارتباطی
- تعیین نقش فرد در حفظ تعادل حیاتی نظام خانوادگی
- افزایش شناخت نسبت به نحوه تعامل میان نسل های مختلف
- ایجاد تعادل میان میل به استقلال و تفرد و یکپارچگی با اعضای خانواده
روان‌درمانی چیست؟
روان‌درمانی یک اصطلاح کلی برای درمان مشکلات سلامت روان از طریق گفتگو با یک روانپزشک، روانشناس و یا دیگر متخصصان سلامت روان است. روان‌درمانی یک درمان مشارکتی بر اساس ارتباط شکل گرفته بین مراجع و روان‌درمانگر است. روان‌درمانی، رابطه‌ای حرفه‌ای بین مراجع و درمانگر است که مبتنی بر اصالت، جدیت، صمیمیت و آزادی است.
طبق تعاریف، روان‌درمانی کاربرد آگاهانه و عمدی روشهای بالینی و رویکردهای میان‌فردی است که از اصول روانشناختی رایج به دست آمده است و هدف آن کمک به افراد است تا رفتارها، شناخت‌ها، هیجان‌ها، و یا سایر ویژگی‌های خود را در جهتی که مراجعین در درمان آن را مطلوب میدانند، تغییر دهند. هر اقدامی که روان‌درمانی خوانده می‌شود، باید به قصد کمک به افراد در جهت هدف‌هایی باشد که متقابلاً بر سر آنها توافق شده باشد.
مداخله¬های روانشناسی در مقابل ناکامی‌های انسان در رسیدن به اهدافش در چهار سطح کلی انجام می‌شود:
- آموزش
روانشناسی با آموزش در زمینه پیشگیری از ابتلا به بیماریهای روانی می‌کوشد انسان را در مسیر خاصی که به عنوان مسیر بهزیستی و سلامت مطرح است، نگه دارد. این همان جنبش موسوم به سلامت روان است.
- مشاوره
فرایند مشاوره پا را از آموزش فراتر گذاشته و به افراد کمک میکند که به حل مسائل خودشان بپردازند. مشاوره از نظر سطح مداخله، گسترده‌تر و از نظر عمق، محدودتر از روان‌درمانی است. کار اصلی مشاور این است که به اجازه ندهد بیماری روانی در فرد پیشرفت کند یا تشدید شود. بنابراین، نقش پیشگیرانه آن برجسته است.
- روان‌درمانی
روان‌درمانی شیوه‌ای است که بر موضوع اصلی مطالعه “خود”، یعنی “روان و پیچیدگی‌های آن” متمرکز است.
- روان‌کاوی
روان‌کاوی مبتنی بر مطالعه و تحلیل عمیق بیماران است. روان‌کاوی، روشی برای پرداخت عمیق‌تر و متمرکزتر بر ناخودآگاهی است.
3 هدف مهم روان‌درمانی کدام است؟
هدف کلی روان‌درمانی، افزایش سازگاری روانی ـ اجتماعی مراجع و بالا بردن رضایت وی از زندگی است. بهطور اختصاصی، اهداف روان‌درمانی عبارت‌اند از:
- برطرف کردن، تغییر دادن و یا متوقف ساختن علایم بیماری
- مداخله در الگوهای نابهنجار رفتار
- تقویت رشد و تکامل جنبه‌های سالم و مثبت شخصیت
روان‌درمانی برای درمان چه بیماری کاربرد دارد؟
محدودیت سنی خاصی برای استفاده از روان‌درمانی وجود ندارد؛ زیرا که مسائل هر گروه سنی متفاوت است. همچنین، روان‌درمانی برای درمان اکثر مشکلات سلامت روان مفید است، از قبیل:
- اختلالات اضطرابی: از قبیل اختلال وسواس ـ جبری، فوبیا، اختلال پانیک، اختلال اضطراب فراگیر، یا اختلال استرس پس از سانحه
- اختلالات خلقی: از قبیل افسردگی یا اختلال دوقطبی
- اعتیادها: از قبیل الکلیسم یا وابستگی به مواد
- اختلالات خوردن: از قبیل بیاشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی
- اختلالات شخصیت: از قبیل اختلال شخصیت مرزی، یا اختلال شخصیت وابسته
- اسکیزوفرنی
لزوماً هر فردی که از خدمت روان‌درمانی بهره می‌گیرد، از تشخیص اختلال روان برخوردار نیست. روان‌درمانی می‌تواند از استرس‌ها و تنش‌های زندگی بکاهد و توان انطباق فرد با چالش‌ها را افزایش دهد. به عنوان مثال، روان‌درمانی در موارد زیر می‌تواند به شما یاری رساند:
- حل تعارضات با شریک زندگی یا هر شخص دیگری
- کاهش اضطراب ناشی از کار یا دیگر موقعیت‌ها
- انطباق با تغییرات بزرگ زندگی نظیر طلاق، مرگ عزیز یا از دست دادن شغل
- یادگیری مدیریت واکنشهای ناسالم نظیر پرخاشگری منفعلانه
- انطباق با مشکلات جسمانی جدی نظیر دیابت، سرطان یا دردهای مزمن
- انطباق با مشکلات جنسی
- بهبود خواب
تحقیقات نشان داده است که اکثر افرادی که روان‌درمانی دریافت می‌کنند، کاهش علایم را تجربه می‌کنند و از توانمندی بیشتری برای عملکرد در زندگیشان برخوردارند. بر اساس گزارش انجمن روانشناسی آمریکا، 75 درصد از افرادی که از خدمت روان‌درمانی بهره میگیرند، سودمندی دریافت آن را گزارش می‌کنند. روان‌درمانی منجر به بهبود هیجان و رفتار می‌شود و با تغییرات مثبت در مغز و بدن مرتبط است. محققان با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری مغزی توانسته‌اند تغییرات مغز مراجعین بعد از گذراندن دوره روان‌درمانی را به تصویر بکشند (انجمن روانپزشکی آمریکا). تحقیقات مختلف توانسته‌اند تغییرات مغز افراد با اختلالات روانشناختی مختلف (شامل افسردگی، اختلال پانیک، اختلال استرس پس از سانحه و دیگر موارد) را به عنوان پیامد روان‌درمانی شناسایی کنند. خیلی موارد این تغییرات مغزی حاصل شده شبیه تغییرات ناشی از دارودرمانی بوده است.
روان‌درمانی و دارودرمانی
روان‌درمانی معمولاً در کنار دارودرمانی برای درمان مشکلات سلامت روان به کار میرود. برای بسیاری از افراد، درمان ترکیبی دارو و روان‌درمانی بهتر از کاربرد هر یک از این موارد به تنهایی است. رشد سبک زندگی سالم از طریق تغذیه مناسب، ورزش منظم و خواب کافی نیز می‌تواند نقش سودمندی در ایجاد بهبودی و بهزیستی کلی در کنار این موارد داشته باشد.
آیا مراجع برای روان‌درمانی مناسب است؟
آمادگی برای روان‌درمانی به نگرش مثبت مراجع و آماده بودن وی برای ورود به یک رابطه درمانی با هدف حل مشکلات اشاره دارد. بهطور کلی، آمادگی برای روان‌درمانی به تجهیز روانشناختی مراجع برای متعهد شدن به وظایف مرتبط با شرکت در روان‌درمانی اشاره دارد. هدف این است که یک هماهنگی مناسب بین توانمندی‌ها و نقاط قوت مراجع و تقاضاهای یک درمان خاص اتفاق بیفتد تا احتمال جلسات کنسل‌شده یا خاتمه قبل از موقع و زودهنگام درمان کاهش یابد و احتمال پیامدهای مطلوب افزایش یابد.
انواع روان‌درمانی چیست؟
روان‌درمانی می‌تواند به شکل‌های مختلفی ارائه شود که رایج‌ترین آنها عبارتند از:
- انفرادی
- زوج
- خانواده
- گروه
انواع مختلفی از رویکردهای روان‌درمانی وجود دارد که هر کدام بر پایه یک نظریه می‌باشد. انتخاب رویکردی که مناسب شما باشد به مسأله سلامت روان، موقعیت فردی و ترجیح فردی شما بستگی دارد. روان‌درمانگران ممکن است ترکیبی از عناصر رویکردهای مختلف را برای مواجهه بهتر با نیازهای مراجع به کار گیرند. برخی از رویکردهای عمده روان‌درمانی عبارتند از:
- شناختی ـ رفتاری Cognitive Behavioral Therapy (CBT)
روان‌درمانی شناختی ـ رفتاری شامل شناسایی افکار و رفتارهای منفی و مخرب و جایگزینی آنها با الگوهای فکری و رفتاری سالم می‌باشد. این رویکرد به افراد کمک میکند که بر مشکلات فعلی زندگیشان و نحوه حل آن تمرکز کنند و معمولاً شامل تمرین مهارت‌های جدید در موقعیت‌های واقعی زندگی می‌باشد. این روش درمانی در درمان گستره‌ای از اختلالات نظیر افسردگی، اضطراب، اختلالات مرتبط با تروما و ضربه روانی، و اختلالات خوردن مفید است.
- بینفردی Interpersonal Therapy (IPT)
- این روان‌درمانی یک فرم درمان کوتاه‌مدت است. این روش درمانی به افراد کمک میکند که موضوعات بینفردی زیربنایی که مشکل‌ساز هستند (نظیر سوگ حل‌نشده، تغییرات در نقش اجتماعی یا شغلی، تعارض با افراد مهم زندگی و مشکلات ارتباطی با دیگران) را شناسایی کنند. تمرکز بر پیگیری مشکلات با روابط فعلی زندگی به منظور بهبود مهارت‌های بینفردی (این‌که چگونه با دیگران از قبیل خانواده، دوستان یا همکاران ارتباط برقرار می‌کنید) از اهداف این رویکرد درمانی است. این رویکرد به افراد کمک میکند که روشهای سالم بیان هیجانات، ارتقاء ارتباطات و نحوه برقراری ارتباط با دیگران را یاد بگیرند و علایم روانپزشکی توسط بهبود کیفیت روابط بینفردی فعلی و کارکرد اجتماعی بیمار کاهش یابند یا حذف شوند. این روش درمانی غالباً برای درمان افسردگی به کار میرود.
- رفتاردرمانی دیالکتیک Dialectical Behavior Therapy (DBT)
یک نوع از روان‌درمانی شناختی ـ رفتاری است که مهارت‌های رفتاری را به منظور مدیریت استرس، هدایت هیجانات و بهبود روابط با دیگران آموزش می‌دهد. این رویکرد درمانی غالباً برای افرادی که افکار مزمن خودکشی دارند، اختلال شخصیت مرزی، اختلالات خوردن و اختلال استرس پس از سانحه به کار گرفته می‌شود. این روش با آموزش مهارت‌های جدید به افراد کمک میکند که مسئولیت شخصی برای تغییر رفتار ناسالم یا مخرب خود را به عهده بگیرند. تقویت و گسترش ذخیره الگوهای رفتاری ماهرانه و کاهش رفتارهای خودتخریبی از دیگر اهداف این رویکرد درمانی است.
- روان‌پویشی کوتاه‌مدت Psychotherapy Psychodynamic Short-term
این رویکرد درمانی تمرکز بر افزایش آگاهی از افکار و رفتارهای ناخودآگاه، گسترش بینش و شناخت نسبت به انگیزه‌ها و حل تعارضات دارد. از اهداف این روش، پدید آمدن تغییرات در درون فرد (مشکلات درونی خود شخص با ماهیت عاطفی یا رفتاری) است. روان‌درمانی پویشی، درمانی فراگیر است و طیف وسیعی از اختلالات را پوشش می‌دهد.
- حمایتی Supportive Psychotherapy
این رویکرد درمانی از رهنمودها و تشویق برای کمک به افراد برای توسعه ظرفیت انطباق یافتن با شرایط زندگی استفاده میکند. تقویت توانایی افراد به منظور مقابله با استرس و موقعیت‌های دشوار زندگی، افزایش توانایی مدارا و سازش و رسیدن به وضع باثبات یا بازگشت به تعادل قبلی از اهداف درمانی این رویکرد می‌باشد. این روش به ایجاد عزت‌نفس، کاهش اضطراب، نیرومندسازی راهکارهای مقابله‌ای و بهبود عملکرد اجتماعی کمک میکند. روان‌درمانی حمایتی در بحرانهای حاد یا حالت موقت آشفتگی که شرایط غیرقابل تحمل زندگیشان اضطراب شدید یا آشوب ناگهانی برایشان ایجاد کرده است (نظیر واکنشهای سوگ، طلاق، بیماری، بیکاری یا قربانی اعمال جنایی، سوءرفتار، بلایای طبیعی یا تصادف) و بیماریهای جسمی یا روانتنی (نقایص جسمانی و شناختیشان آنها را آسیبپذیر نموده است) کاربرد گسترده‌ای دارد.
طول دوره روان درمانی چه مدت است؟
تعداد جلسات روان‌درمانی مورد نیاز شما و تناوب و روتین آن جلسات به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از قبیل:
- نوع رویکرد نظری روان‌درمانی شما
- موقعیت یا اختلال روانی بخصوص شما
- شدت علایم شما
- چه مدت از این علایم برخودار بودید یا با این موقعیت بخصوص درگیر بوده‌اید
- با چه سرعتی این علایم شما پیشرفت کرده است
- چه میزان تنش و استرس تجربه کرده‌اید
- نگرانی‌های مرتبط با سلامت روان شما به چه میزان با زندگی روزمره شما تداخل کرده است
- میزان حمایت دریافتی از اعضای خانواده و دیگران به چه صورت است؟
- محدودیت‌های مرتبط با هزینه و بیمه