تحریک الکتریکی مغز (tDCS)
- روش درمان غیر دارویی و غیر تهاجمی، بدون درد با اثربخشی سریع
- ابزاری موثر در بهبود عملکرد شناختی مانند حافظه و توجه
- تسریع پاسخ به درمان های کلاسیک مانند روان درمانی و کاردرمانی
- موثر در درمان اختلالات نقص توجه و یادگیری
تحریک الکتریکی مغز چیست؟
تحریک جریان مستقیم فراجمجمه‌ای یا tDCS یکی از روش‌های تحریک مغزی است که در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای را در حوزه پژوهشی و درمانی به خود جلب کرده است. در این روش دو الکترود که حامل جریان الکتریکی مستقیمی هستند روی سر نصب می‌شوند و شدت جریان ضعیفی را از طریق عبور جریان از جمجمه و لایه‌های محافظ مغزی به نواحی مختلف قشر مخ مغز منتقل می‌کند.
میزان شدت جریان الکتریکی و مدت زمان اعمال این تحریک از طریق دستگاه tDCS و توسط درمانگر یا محقق صورت می گیرد. به صورت کلی شدت جریان بین 0.5 تا 2 میلی‌آمپر و مدت زمان 10 تا 20 دقیقه تحریک در پژوهش‌ها توصیه شده است. در این روش دو الکترود روی سر نصب می‌شود که یکی دارای قطب منفی و دیگری دارای قطب مثبت است. قطب مثبت را آند و قطب منفی را کاتد می‌نامند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که این روش می‌تواند در تغییر عملکرد سلول‌های عصبی و همچنین بهبود توانایی‌های ذهنی افراد سالم و کاهش علائم و مشکلات روانشناختی موثر باشد.
مطالعات عصب - فیزیولوژی
مطالعات عصب - فیزیولوژی نشان داده‌اند که tDCS می‌تواند روی فعالیت سلول‌های عصبی قشر مخ مغز تاثیرگذار باشد. سلول‌های عصبی تحت تاثیر آمد و شد و عبور یون‌های مثبت و منفی در خلال لایه غشای سلولی فعالیت می‌کنند. این آمد و شد یون‌ها باعث ایجاد اختلاف پتانسیل الکتریکی در دو سوی غشای سلول عصبی می‌شود و همین مساله فعالیت سلول را جرقه می‌زند.
ورود یون‌های سدیم و خروج پتاسیم با بار مثبت از دیواره سلول عصبی و سپس ورود یون‌های کلر با بار منفی فعالیت سلول را شروع و پایان می‌دهند. بعد از این فعالیت مواد شیمیایی یا به اصطلاح انتقال‌دهنده‌های عصبی فعالیت یک سلول عصبی را به سلول دیگر منتقل می‌کنند و از این طریق یک سلسله فعالیت تحریکی یا بازداری در شبکه‌ها و رشته‌های عصبی مغز شکل می‌گیرد. ارتباط موارد ذکر شده با tDCS در توضیح نحوه عملکرد و تاثیرگذاری این روش بر عملکرد سلول های عصبی است. جریان الکتریکی مثبت یا منفی که توسط الکترودهای tDCS بر سلول‌های عصبی اعمال می‌شود، می‌تواند فعالیت یا بازداری سلول‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. قطب مثبت یا آند باعث فعالیت بیشتر در سلول‌های عصبی و قطب منفی یا کاتد باعث بازداری عملکرد سلول‌های عصبی زیر الکترود می شود. این سازوکار نیز- از آنجا که مبنای رفتارها و عواطف ما است- خود باعث تغییر در رفتارها، توانایی‌های ذهنی مانند توجه و حافظه و هیجان‌های مثبت و منفی می‌شود. به همین دلیل است که استفاده از این روش توجه محققان و درمانگران را در حوزه سلامت روان به خود جلب کرده است. در همین رابطه کاربردهای مختلفی از این روش در بزرگسالان و کودکان عادی و با اختلالات روانی گزارش شده است.
اثربخشی درمان tDCS
مطالعات پژوهشی نشان داده است که tDCS می‌تواند روی توانایی‌های ذهنی افراد سالم اثربخشی مثبتی داشته باشد. از جمله موارد مختلف که کاربرد مثبت tDCS را نشان می‌دهد در حوزه توانایی‌های ذهنی مانند انواع توجه، انواع حافظه (حافظه کاری، کلامی، غیرکلامی، ضمنی و آشکار)، بهبود سیستم بازداری و خود کنترلی، حل مساله و برنامه‌ریزی، استدلال منطقی، شناخت اجتماعی و هیجانات نشان داده شده است.
با این حال اثربخشی و کاردبرد tDCS در موارد بالینی و درمانی در بزرگسالان و کودکان بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. کاربرد tDCS به صورت خاصی در اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب و افسردگی‌های مقاوم به درمان نشان داده شده است. کاربرد این روش در اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) نیز نشان داده شده است که البته هنوز نیاز به مطالعات بیشتری دارد. در رابطه با اختلالات روانی دیگری مانند اسکیزوفرنی، افسردگی، استرس پس از سانحه (PTSD)، مشکلات زوال عقل و آلزایمر، ضعف حافظه و توجه، اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی/تکنشگری (ADHD)، ناتوانی‌های ویژه یادگیری (SLD)، اوتیسم (Autism)، مشکلات اضطرابی، مسائل حرکتی، مشکلات زبانی، مشکلات رفتاری، هیجانی و توانایی‌های ذهنی ضعیف (مانند سرعت ذهنی ضعیف) نشان داده شده است.
تفاوت تحریک الکتریکی مغز با روش های دیگر چیست؟
در رابطه با تفاوت و ایمنی این روش در مراجعین و سایر روش‌های تکنولوژیک در درمان اختلالات روانی می‌توان به اعمال شدت جریان ضعیف در این روش و عدم نیاز به بیهوشی یا شکاف جمجمه اشاره کرد. این روش در کودکان و بزرگسالان بدون گزارش عارضه جانبی جدی در پژوهش‌ها و مطالعات علمی مورد استفاده قرار گرفته است. در روشی مانند شوک درمانی (ECT) جریان الکتریکی با ولتاژ بالا به دو طرف مغز فرد از طریق دستگاه شوک درمانی به سر مراجع وارد می‌شود که با تشنج و بیهوشی و همچنین مشکلاتی مانند فراموشی، پس از به هوش آمدن اشاره کرد.
این روش همچنین در مواردی نیاز به بیهوشی قبل از انجام شدن دارد. با این حال در tDCS هیچ نیازی به بیهوشی نیست. همچنین درد شدید یا عارضه جانبی شدیدی از طرف مراجع گزارش نشده است. احساس گزگز یا سوزش بسیار ضعیف زیر الکترودها و سردرد ضعیف از موارد شایع هستند که معمولا از جلسات دوم و سوم به بعد، به دلیل کاهش حساسیت سلول‌های عصبی موجود در پوست سر، از بین می‌رود. درنتیجه می‌توان اذعان کرد که tDCS شوک درمانی نیست و نسبت به این روش بسیار امن‌تر است.
درمان tDCS در کلینیک آتیه
مرکز آتیه درخشان ذهن- پیشرو در استفاده از روش‌های نوین و غیردارویی درمانی در حوزه سلامت روان- نیز با توجه به اثربخشی مثبت tDCS در درمان مشکلات روانشناختی با بکارگیری این روش درمانی در اختلالات مختلف توانسته است میزان اثربخشی درمانی را افزایش دهد و با بهره‌گیری از روش های غیردارویی عوارض ناشی از دارو را به حداقل ممکن برساند.
مرکز آتیه توانسته است با استفاده از ابزارهای بروز و دقیق و همچنین بکارگیری تجربه درمانگران مجرب بهترین نوع tDCS را برای مراجعان امکانپذیر کند. این مرکز توانسته است با مهیا کردن ابزارهای بررسی و ارزیابیِ دقیق اختلالات روانی نیمرخ روانشناختی دقیقی را از مشکلات و نقاط قوت و ضعف مراجعین ارائه کند و با استفاده از این ارزیابی‌ها پروتکل‌های درمانی دقیق‌تر tDCS را امکانپذیر کند. از جمله این ابزارهای بررسی می‌توان به پرسشنامه‌های تشخیصی، آزمون‌های کامپیوتری ارزیابی توجه، حافظه، مشکلات شناختی و توانایی‌های ذهنی و در نهایت ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز بصورت کمّی (الکتروانسفالوگرافی یا qEEG) اشاره کرد. این ابزارهای همچنین امکان بررسی و میزان اثربخشی درمانی در طول دوره درمان و آخر درمان را امکانپذیر می‌کنند و اطلاعات مفیدی را در اختیار درمانگر و مراجعین قرار دهد. استفاده از این ابزارهای روانشناختی استفاده بهتر از tDCS را به همراه داشته است و توانسته است مرکز آتیه را به کلینیک درمانی ایده‌آل برای مراجعین تبدیل کند.