” مشکلات تحصیلی و یادگیری ” ضعف در نوشتن، خواندن و ریاضی

مشکلات تحصیلی و یادگیری حاصل از اختلالاتی است که قابل درمان است. براساس آمارها  از هر 59 نفر در جهان، یک نفر اختلال یادگیری دارد؛ نزدیک به 10 درصد جمعیت جهان مبتلا به اختلال یادگیری هستند؛ بیشترین نوع اختلالات یادگیری مشکل در خواندن، نوشتن و ابتلا به اختلال بی توجهی-بیش فعالی (ADHD) و در نهایت مشکلات تحصیلی است؛ بین 2 تا 8 درصد جمعیت جهان مبتلا به نقص در محاسبه و اختلال یادگیری ریاضی هستند.

وزارت آموزش و پرورش ایران برای پوشش مشکلات تحصیلی و یادگیری در دانش آموزان، مراکزی را به این امر اختصاص داده است. ما در آتیه به دنبال درمان چند جانبه ی مشکلات کودکانی هستیم که مشکلات تحصیلی دارند.

یادگیری چگونه شکل می گیرد

یکی از ویژگی های متفاوت انسان با سایر موجودات زنده، توانایی فراوان او در یادگیری است. براساس مطالعات زیست شناسی و روانشناسی، انسان ها برخلاف بسیاری از حیوانات دیگر، بیشتر از آنکه از غرایز خود استفاده کنند، در تعامل با محیط خود یاد می گیرند.

بزرگ تر ها همواره شاهد این هستند که با افزایش سن و بزرگ تر شدن کودکان، از رفتارهای غریزی و بازتاب های کودک کاسته می شود و سهم یادگیری از محیط بیرون بیشتر می شود. این ظرفیت جسمانی و روانی در ما انسان ها باعث می شو تا بتوانیم به بهترین شکل ممکن با محیط بیرون و موقعیت های مختلف خود را سازگار کنیم.

در یک تقسیم بندی، یادگیری به صورت کلی به دو بخش کلامی و غیر کلامی تقسیم می شود. نمونه های یادگیری غیر کلامی رفتارهای حرکتی است. راه رفتن، پرتاب کردن، تشخیص دوری و نزدیکی و موارد مشابه مثال هایی از یادگیری غیر کلامی هستند. شوت زدن، پرتاب کردن توپ در بسکتبال و حرکات بازیکنان تنیس نمونه هایی از یادگیری غیر کلامی و حرکتی در ورزش است.

یادگیری کلامی همانطور که از اسمش پیدا است، با زبان و گفتار مرتبط است. زبان یکی از مهم ترین مهارت ها در انسان است که دارای زیرساخت های پایه عصبی خود است. مغز انسان ها دارای قسمت های ویژه ای است که برای یادگیری زبان یا همان کلام تخصص پیدا کرده اند.

یادگیری کلامی دارای ابعاد مختلفی است. از جمله ابعاد مهم آن که در کودکی هم شکل می گیرد، خواندن و نوشتن است. برخی از دانشمندان ریاضیات و منطق را هم در گروه یادگیری کلامی قرار می دهند.

مهارت های یادگیری کلامی به گونه ای است که باید برای آن آموزش دریافت کرد. از همین رو، جوامع مختلف برای اینکه اعضای باسوادی داشته باشند و بتوانند به خوبی با هم و در یک زبان مشترک ارتباط برقرار کنند، از طریق آموزش و پرورش به کودکان آموزش می دهند.

ناتوانی های ویژه ی مشکلات تحصیلی و یادگیری

همانطور که در فرآیند یادگیری امکان دارد که اختلال ایجاد شود، در فرآیند یادگیری کلامی هم انتظار اختلال وجود دارد. اختلالات ویژه یادگیری یکی از مهم ترین اختلال های یادگیری کلامی در انسان است. این اختلال تقریبا از همان اوایل سن مدرسه خود را نشان می دهد و به صورت مستقیم به عملکرد تحصیلی کودک آسیب می زند.

والدین کودکان اختلالات یادگیری معمولا به دلیل با خبر نبودن از وجود چنین اختلالی در کودکان با شکایات مختلفی برای درمان مراجعه می کنند. در زیر نمونه هایی از این شکایت ها را می بینید:

• تنبل است. درس نمی خواند و علاقه ای به درس و کتاب ندارد.
• رواخوانی ضعیف است. اصلا خواندن برایش سخت است.
• معمولا بازی را بیشتر دوست دارد. اصلا سمت کتاب و دفترهایش نمی رود.
• تکالیفش را انجام نمی دهد. تکالیفش را مدام عقب می اندازد. انجام تکالیفش تبدیل به مشکلی بزرگ در زندگیمان شده است.
• در تشخیص حروف مشکل دارد. مثلا انواع اشکال «ز» یا «ص» را نمی داند. حروف را قاطی می کند.
• تا یک کلمه می خواند، هزار بار گیر می کند. نمی تواند حروف را به هم بچسباند و بخواند. یک کلمه را در یک یا دو دقیقه تلاش می خواند.
• معمولا صدا ها را می کِشَد. مثلا «بابا» را «ب­ب­ب­بااااا بااا» می خواند.
• کلمه های جمله را بریده بریده می خواند. با مکث زیاد. نمی تواند جمله را درست بخواند.
• لحن جمله را درک نمی کند. نمی تواند تشخیص دهد که کلمه ها در کنار هم چطور قرار می گیرند.
• وقتی متنی را می خواند، درک نمی کند که معنای آن چیست. انگار نمی فهمد.
• معمولا درس هایی را که در مدرسه خوانده است، آنقدر تکرار می کنیم که حفظ می کند.
• چون جمله ها را حفظ می کند، دستش از کلمه ای که می خواند، عقب تر یا جلوتر است.
• دست خط افتضاح است. خرچنگ قورباغه می نویسد.
• قلم را خوب نمی تواند دستش بگیرد. با دستش کج می نویسه.
• دیکته و املا ضعیف و افتضاح است.
• یک کلمه را با هزار حرف و شکل متفاوت می نویسد.
• خیلی شکل های مختلف یک حرف رو اشتباه می کنه. یه بار می نویسه «صهرا»، یه بار می نویسه «سحرا»، یه بار دیگه هم می نویسه «سهرا». آخر سر هم خودش نمی داند کدام یکی درست است.
• ریاضی یاد نمی گیرد. مسئله ها رو متوجه نمیشه. منها و به اضافه را قاطی می کنه.
• خیلی در درک مسائل ریاضی مشکل دارد. اصلا نمی تواند متوجه شود که مسئله چی می خواد ازش.
• توی عملیات های ریاضی ضعیفه. جمع رو منها می کنه، تقسیم رو ضرب. همینجوری موندیم چه کار کنیم.
• معلم مدرسه همواره شکایت داره که بچه تون درس نمی خونه. سر کلاس گوش نمیده. بی انگیزه است.
• مدرسه ما رو به کلینیک ارجاع داده. هر سال این مشکل رو داریم.

گاهی والدین، معلمان و اطرافیان کودکان با اختلال یادگیری، به دلیل عدم آگاهی از اختلالات یادگیری، به این کودکان برچسب تنبل، درس نخوان، بی خیال، کُند ذهن، عقب مانده ذهنی و بی اهمیت می دهند. فراموش نکنیم که آنها فقط با یک مشکل ژنتیکی درگیر هستند که فرآیند یادگیری کلامی را مختل کرده است. و اتفاقا درمان پذیر هم هست.

روانشناسان کودک از اختلالات یادگیری کلامی با عنوان «ناتوانی های ویژه یادگیری» یا SLD یاد می کنند. آنها کودکان اختلال یادگیری را در سه دسته مجزا تقسیم بندی می کنند: 1. کودکان با اختلال در خواندن 2. کودکان با اختلال در نوشتن 3. کودکان با اختلال در محاسبات یا ریاضی. هر کودک امکان دارد که یک، دو یا هر سه نوع این موارد را با هم داشته باشد.

مشکلات خواندن

کودکان با اختلال یاگیری خواندن دارای مشکلات اصلی زیر هستند:

• ضعف در تشخیص شکل ظاهری و صدای حروف.
• دشواری در چسباندن حروف به هم.
• دشواری در تشخیص حروف صدادار از بی صدا و چسباندن آنها به هم.
• دشواری در یادآوری صداهای حروف و کلمه در ذهن.
• صرف زمان طولانی در تلفظ کلمات. مخصوصا در کلمات چند بخشی.
• بریده بریده خواندن و ضعف در روان خوانی حروف با هم.
• عدم تشخیص اول و آخر جمله. بی توجهی به علامت های خواندن در متن: مثل دو نقظه، ویرگول، نقطه.
• معمولا متنی را که می خوانند، نمی توانند دوباره بازگو کنند. معنای یک جمله را نمی توانند تشخیص دهد.

مشکلات نوشتن

• دست خط بد
• گاهی کلمه را برعکس می نویسد. انگار جلوی آینه نشسته و از داخل آینه می نویسد.
• یک کلمه را به چند شکل در املا می نویسند.
• شکل های مختلف حروفی را که چند شکل دارند، تشخیص نمی دهند و جابجا می نویسند.
• گاهی در رونویسی هم امکان دارد که اشتباه بنویسند.
• نقطه، سرکش، حرف انداختن در نوشتن آنها دیده می شود.
• جا انداختن کلمات در املای آنها دیده می شود.

مشکلات ریاضی

• دشواری در یادگیری چهار عمل اصلی ریاضی
• دشواری در درک مفاهیم ریاضی
• دشواری در حل مسائل ریاضی

کودک امکان دارد که هر کدام از علامت های بالا را به صورت تکی یا در ترکیب با دو نوع دیگر داشته باشد. از همین رو باید قبل از شروع درمان، ارزیابی های دقیق انجام شود.

برای رهای از مشکلات تحصیلی و یادگیری چه باید کرد؟

در صورتی که کودکی دارای اختلالات همراه دیگری باشد، باید برای درمان آنها هم اقدام کرد. بی توجهی-بیش فعالی، رفتارهای نامقابله ای رفتاری، اضطراب و استرس از جمله مشکلات دیگر این کودکان هستند.

یکی از خوبی های کودکان اختلال یادگیری این است که درمانپذیر هستند. انواع روش های درمانی برای این کودکان وجود دارد.

درصورتی که کودک دارای مشکلات دیگری مانند بی توجهی-بیش فعالی یا اضطراب و نافرمانی باشد، می توان به تشخیص پزشک دارو مصرف کرد.

اما دارو درمانی تنها درمان برای این کودکان نیست. معمولا و همواره نیاز هست تا متخصصان دیگری با کودک کار کنند. متخصصان روانشناسی کودکی که دارای تخصص اختلالات یادگیری هستند، یکی از این گروه ها هستند.

روانشناسان کودکان اختلال یادگیری روی مهارت های ذهنی مانند توجه و تمرکز، تقویت حافظه کوتاه مدت، بهبود درک مطلب و تمرین های تربیت حسی تمرکز می کنند. برخی دیگر از متخصصان روانشناسی روی مسائل هیجانی کودکان با اختلال یادگیری تمرکز دارند. اضطراب، افسردگی، مدیریت هیجان ها، روابط بین فردی با همکلاسی ها و مشکلات خانواده مواردی است که این روانشناسان پوشش می دهند.

گروه دیگری از درمانگران، کار درمانگران و گفتار درمانگران هستند. این متخصصان نیز با رویکرد خود به اختلال یادگیری کار می کنند. کار درمانگران معمولا با تمرین های ویژه انسجام حسی، هماهنگی حرکتی، بهبود حساسیت حسی و تمرین های ذهنی به این کودکان کمک می کنند.

گفتار درمانگران نیز به نوبه خود می توانند به کودکان با اختلال یادگیری کمک کنند. از آنجایی که این کودکان دارای مشکلاتی در تشخیص درست حروف، تلفظ و تولید حروف و کلمات، درک مطلب، جمله بندی ضعیف و تاخیر گفتار هستند، گفتار درمانگران نقش مثبتی در فرآیند درمان آنها دارند.

گروه دیگری از متخصصان که می توانند به این کودکان کمک کنند، متخصصان توانبخشی شناختی هستند. این متخصصان می توانند با روش های درمانی در سطح رفتار، تقویت مهارت های مدیریت و سازماندهی رفتار  و تقویت ظرفیت های ذهنی از طریق تمرینات کامپیوتری به مهارت های توجه و تمرکز، حافظه کوتاه مدت، تشخیص دیداری و شنیداری کودکان اختلال یادگیری کمک کنند.

آیا مشکلات تحصیلی قابل درمان است؟

اختلالات یادگیری یکی از اختلالات دوران کودکی است که با مشکل در مهارت های یادگیری کلامی خود را نشان می دهد. مشکلات خواندن، نوشتن و ریاضی سه نوع اصلی مشکلات کودکان اختلال یادگیری هستند. مشکلات کودکان اختلال یادگیری معمولا با ورود به مدرسه و گذشت چند ماه از درس ها قابل مشاهده است. این اختلال قابل درمان و مدیریت است. روانپزشکان، روانشناسان، کاردرمانگران، گفتار درمانگران و متخصصان توانبخشی شناختی گروه هایی هستند که می توانند به این کودکان کمک کنند.

منبع