معمولاً کودکان دوست دارند فعال، غیرقابل کنترل و پرجنب و جوش باشند. آن‌ها اغلب با صدای بلند بازی می‌کنند، از بلندی‌ها بالا می‌روند، به این طرف و آن طرف می‌دوند و عاشق کشف دنیای اطراف خود هستند. این رفتارها بخش جدایی‌ناپذیر شخصیت و زندگی یک کودک می‌باشد، اما گاهی اوقات والدین انرژی بالا و جنب و جوش زیاد یک کودک را نشانه‌ای از وجود اختلال بیش فعالی در او تعبیر می‌کنند و این در حالی است که بیش فعالی تعریف بسیار متفاوتی دارد.
«اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی» (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) یا به‌طور خلاصه «بیش فعالی»، یک اختلال عصبی تکاملی پیچیده است که می‌تواند موفقیت کودک در مدرسه و حتی روابطش با دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علایم بیش فعالی بسیار متنوع‌اند و غالباً تشخیص آن کار ساده‌ای نیست، بنابراین برای تشخیص آن، دکتر متخصص باید کودک را در مورد شاخص‌ها و آزمون‌های متعددی مورد ارزیابی قرار دهد.
علایم اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی
موارد زیر جزء علایم عمومی بیش فعالی در کودکان هستند.
۱ .رفتار خودمحور
یکی از نشانه‌های عمومی بیش فعالی، ناتوانی در تشخیص نیازها و خواسته‌های دیگران است. این مسأله می‌تواند منجر به دو نشانه بعدی شود.
۲. قطع صحبت دیگران
رفتار خودمحور ممکن است منجر به این شود که یک کودک مبتلا به ADHD صحبت دیگران را قطع کند، یا به یکباره وسط مکالمه یا بازی‌هایی که در آن‌ها حضور ندارد بپرد.
۳. صبر نداشتن
کودکان بیش فعال ممکن است در فعالیت‌های کلاسی یا هنگام بازی با سایر کودکان، نتوانند منتظر شوند تا نوبت‌شان برسد.
۴. آشفتگی احساسی
کودکان بیش فعال ممکن است در کنترل احساساتشان دچار مشکل شوند. آن‌ها ممکن است در زمان‌های نامناسب، انفجارهای ناگهانی خشم از خود بروز دهند. این آشفتگی در خردسالان بیشتر در قالب بداخلاقی و اوقات‌تلخی نمایان می‌شود.
۵. بی‌قراری
این کودکان اغلب نمی‌توانند یک‌جا بنشینند. آن‌ها بلند می‌شوند و به این طرف و آن طرف می‌دوند و وقتی که مجبور باشند بنشینند، در جای خود حرکت می‌کنند و به اصطلاح، وول می‌خورند.
۶. پر سر و صدا بازی کردن
این کودکان به علت بی‌قراری نمی‌توانند کم سر و صدا بازی کنند و اوقات فراغت خود را با آرامش سپری کنند.
۷. ناتمام گذاشتن کارها
یک کودک با اختلال بیش فعالی ممکن است به کارهای خیلی زیادی علاقه نشان دهد، اما در تمام کردن آن‌ها مشکل داشته باشد. مثلاً ممکن است یک کار یا تکلیف را شروع کند اما پیش از تمام کردن آن، به سراغ چیزی که توجه و علاقه او را بیشتر جلب کرده است، برود.
۸. تمرکز نداشتن
این کودکان حتی اگر کسی به طور مستقیم با آن‌ها صحبت کند، در توجه کردن به او مشکل دارند. آن‌ها ادعا می‌کنند که حرف‌های شما را شنیده‌اند، اما نمی‌توانند آن‌ها را تکرار کنند.
۹. اجتناب از کارهایی که مستلزم تلاش ذهنی مستمر است
نداشتن تمرکز باعث می‌شود تا کودک از فعالیت‌هایی مانند نشستن و توجه کردن در کلاس، که نیازمند توجه و تلاش ذهنی مستمر و طولانی‌مدت است، پرهیز کند.
۱۰. اشتباهات
کودکان بیش فعال در انجام کارها و دستورالعمل‌هایی که نیازمند برنامه‌ریزی یا پیروی از یک برنامه است، مشکل دارند. این امر می‌تواند منجر به بی‌دقتی و اشتباهات مکرر شود، اما به هیچ وجه نشان‌دهنده تنبلی یا هوشِ کم کودک نیست.
۱۱. خیالبافی
کودکان بیش فعال همیشه غیرقابل کنترل یا پر سر و صدا نیستند. یکی از نشانه‌های آن‌ها می‌تواند آرام‌تر و ساکت‌تر بودن‌شان نسبت به سایر کودکان باشد. یک کودک بیش فعال ممکن است به یک نقطه خیره شود، خیالبافی کند و به آنچه در اطرافش می‌گذرد توجه نکند.
۱۲. مشکل در سازمان یافتن
کودک بیش فعال ممکن است در پیگیری کردن وظایف و فعالیت‌ها مشکل داشته باشد. این مسأله باعث ایجاد مشکلاتی در مدرسه برای آن‌ها خواهد شد، چون اولویت‌بندی تکالیف، پروژه‌ها و سایر تمرینات مدرسه برایشان دشوار خواهد بود.
۱۳. فراموشکاری
کودکان مبتلا به این اختلال، در امور روزانه خود فراموشکار هستند و ممکن است فراموش کنند که کارهای اساسی یا تکالیفشان را انجام دهند. همچنین ممکن است وسایل و اسباب‌بازی‌هایشان را گم کنند.
۱۴. وجود علایم در موقعیت‌های مختلف
یک کودک مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی، علایم این اختلال را در بیش از یک محیط و موقعیت از خود نشان می‌دهد. برای مثال، ممکن است هم در خانه و هم در مدرسه تمرکز کافی را نداشته باشد.
همان طور که گفته شد، تمام کودکان تعدادی از این رفتارها را در شرایط مختلف از خود نشان می‌دهند. خیالبافی، بی‌قراری و به طور مداوم وسط صحبت دیگران پریدن، همگی رفتارهای مشترک در کودکان هستند و شما باید زمانی نگران شوید و به قدم‌های بعدی فکر کنید که:
° کودک شما به‌طور مرتب علایم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی را نشان دهد
° این رفتارها موفقیت او در مدرسه را تحت تأثیر قرار دهد و باعث کنش و واکنش‌های منفی بین او و همسالانش شود
-
آزمون‌های تشخیص اختلال کم‌توجهی-بیش فعالی
گفتیم که تشخیص اختلال بیش فعالی کار ساده‌ای نیست و حتماً باید توسط متخصص و با در نظر گرفتن شاخص‌های مختلفی انجام شود. وجود علایم ذکر شده در کودک شما، احتمال ابتلا به بیش فعالی را در او نشان می‌دهد. در کنار این علایم، آزمون‌هایی نیز وجود دارند که باعث تشخیص هرچه بهتر و صحیح‌تر بیش فعالی می‌شوند و درصد خطا را تا حد زیادی پایین می‌آورند. از جمله این آزمون‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱ .بسته ارزیابی اختلال بیش فعالی-کم‌توجهی CANTAB
این بسته که توسط دانشگاه کمبریج ارائه شده، از اعتبار بسیار بالایی در حوزه روانشناختی برخوردار است و آزمون‌های متعددی برای ارزیابی توجه و تمرکز، حافظه دیداری، تصمیم‌گیری و کنترل پاسخ، کارکردهای اجرایی و شناخت اجتماعی دارد که در تشخیص اختلالات مختلف از جمله بیش فعالی بسیار کاربرد دارد.
۲. آزمون ارزیابی توجه IVA
این آزمون‌ها که یکی از مهمترین و پرکاربردترین آزمون‌های کمکی در تشخیص بیش فعالی می‌باشند، برای ارزیابی توجه و کنترل پاسخ در افراد بالای ۶ سال طراحی شده‌اند.
۳. آزمون ارزیابی توجه و تمرکز کوتاه‌مدت COG
این آزمون نیز یکی از پرکاربردترین آزمون‌ها در ارزیابی توجه و تمرکز و سرعت واکنش است و برای کودکان بالای ۴ سال قابل استفاده است.
درست است که آزمون جامعی برای تشخیص بیش فعالی وجود ندارد، اما این آزمون‌ها ابزارهایی بسیار مهم و کمکی برای تشخیص بیش فعالی هستند و می‌توانند تشخیص اولیه این اختلال را رد یا تأیید کنند. در اصل، بررسی دقیق علایم ذکر شده در کنار نتایج این آزمون‌ها، منجر به تشخیص هرچه صحیح‌تر بیش فعالی می‌شود.