مشکلات رفتاری کودکان یکی از جدی ترین نگرانی ها برای والدین و مربیان تربیتی است. از آنجایی که مشکلات رفتاری کودک با افراد مختلفی اتفاق می افتد، امکان آسیب جدی به روابط او با بزرگ تر ها، هم کلاسی ها، اطرافیان و سایر همسالان وجود دارد.
مطالعات علمی انجام شده در حوزه مشکلات رفتاری کودکان نشان داده اند که شیوع مشکلات رفتاری نافرمانی مقابله ای بین 2 تا 11 درصد در کودکان است. از سوی دیگر، مطالعات علمی دیگری نشان داده اند که در کودکان دبستانی و پیش دبستانی نسبت شیوع مشکلات نافرمانی رفتاری در کودکانِ پسر بیشتر از دختران است. در هر صورت، وجود مشکلات نافرمانی رفتاری کودکان نیازمند درمان جدی است.
روانشناس
نافرمانی و لجبازی در کودکان موضوعی عادی است. بسیاری از کودکان به صورت طبیعی سطحی از عصبانیت، پرخاشگری، نافرمانی و لجبازی را در مقابل دیگران دارند. در اختلال نافرمانی مقابله ای یا ODD مشکلات رفتاری کودک عادی نیست. میزان پرخاشگری، لجبازی، نافرمانی، دعوا کردن و درگیری های فیزیکی و کلامی بیشتر از یک کودک عادی است. احتمال اخراج از مدرسه، کلاس ورزش و سایر محیط ها برای کودکان نافرمان وجود دارد.
علامت ها و نشانه های مشکلات نافرمانی رفتاری کودکان
- عصبانیت و خلق و خوی ناپایدار در کودک
- کودک نافرمان اغلب و به راحتی از کوره در می رود.
- کودک نافرمان به راحتی از سوی دیگران تحریک و واکنش می دهد.
- کودک نافرمان در بیشتر مواقع عصبانی و بدخلق است.
- جر و بحث کردن و رفتارهای نافرمانی با بزرگ تر ها
- کودکان نافرمان اغلب با بزرگ ترها و مراجع قدرت جر و بحث می کنند.
- کودکان نافرمان معمولا به درخواست ها و قوانین بزرگ تر ها توجهی ندارند.
- کودکان نافرمان معمولا دیگران عمدا آزار و اذیت می کنند.
- سرنزش کردن دیگران به خاطر اشتباهاتشان نوعی عادات در کودکان نافرمان است.
- رفتارهای آسیب زننده و انتقام گرفتن از دیگران
- کودکان نافرمان عادت دارند تا در زمان هایی که ناراحت هستند، رو به ناسزا گویی و پرت کردن چیزها بیاورند.
- کودکان نافرمان به دنبال ناراحت کردن احساسی دیگران هستند. انتقام گرفتن در کودک نافرمان دیده می شود.
- کودکان نافرمان این رفتارها را به مدت طولانی حدود 6 ماه دارند.
توجه داشته باشیم که مشکلات نافرمانی رفتاری در کودکان دارای شدت های متفاوتی است. مشکلات نافرمانی خفیف، متوسط و شدید سه سطح مشکلات نافرمانی رفتاری در کودک هستند.
در حالت خفیف، مشکلات نافرمانی رفتاری کودک، علامت و نشانه ها فقط در یک محیط اتفاق می افتد. مثلا فقط در خانه. یا فقط در مدرسه. یا فقط با همسالان.
در حالت متوسط، نه همه مشکلات نافرمانی رفتاری که برخی از آنها در کودک دیده می شود. ضمن اینکه، مشکلات نافرمانی رفتاری کودک حداقل در یک یا دو محیط مثل خانه، مدرسه، همسالان یا کلاس ورزش دیده می شود.
در حالت شدید، مشکلات نافرمانی رفتاری کودک در سه محیط یا بیشتر دیده می شود. در این حالت، شدت علامت و نشانه ها به گونه ای است که شاهد مختل شدن جدی عملکرد کودک در زمینه های بین فردی، تحصیلی، پرخاشگری، رفتارهای لحظه ای، عصبانیت، درگیری فیزیکی و ارتباط با دیگران هستیم.
علت مشکلات رفتاری نافرمانی
- ژنتیک: ژنتیک یک عامل مهم در مشکلات نافرمانی کودکان است. در هر حال، نباید این گونه برداشت شود که ژنتیک به تنهایی در مشکلات نافرمانی رفتاری نقش دارد. محیط زندگی کودک نافرمان و رفتار دیگران هم با کودک نافرمان بسیار مهم است.
- محیط: سبک فرزندپروری ناسالم والدین، ناتوانی والدین در تربیت درست و برخورد قاطعانه، قوانین و مقررات بی نظم یا سخت گیرانه یا سهل گیرانه، سوء استفاده از کودک یا بی توجهی به کودک، از عوامل محیطی مهم در مشکلات نافرمانی رفتاری کودکان هستند.
پیامدها و عوارض مشکلات نافرمانی مقابله ای
توجه و تذکر
- همانطور که گفته شد، مشکلات نافرمانی رفتاری کودکان دارای سه سطح خفیف، متوسط و شدید است. به همین ترتیب ما شاهد عوارض و پیامدهای متفاوتی هم برای هر کودک هستیم. همچنین اینکه، این گونه هم نیست که عوارض و پیامدها در همه کودکان نافرمان رفتاری یک شدت را داشته باشد. هر کودکی بسته به نوع و شدت مشکلات نافرمانی رفتاری، احتمال دارد که دارای عوارض مختلف با شدت های مختلف باشد.
- والدین نباید پس از مطالعه عوارض و پیامدهای مشکلات نافرمانی رفتاری این گونه فکر کنند که کودک نافرمان آنها دچار تمام مشکلات ذکر شده می شود. یا اینکه آینده کودکشان نابود خواهد شد. این مشکلات فقط مشکلاتی هستند که در برخی از این کودکان دیده شده است. اقدام زود هنگام برای درمان مشکلات نافرمانی کودک باعث پیشگیری از مشکلات آینده برای کودک می شود.
مشکلات و پیامدهای نافرمانی مقابله ای کودکان
- عملکرد ضعیف در مدرسه. عملکرد ضعیف در مدرسه می تواند شامل مشکلات لجبازی، نافرمانی، کتک کاری و دعوا با هم کلاسی ها و همسالان، معلم، معاون و مدیر مدرسه باشد. احتمال ضعف در مهارت های خواندن و نوشتن هم از جمله مشکلات در کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری است.
- گاهی اگر محیط کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری نامناسب باشد، احتمال جرایم اجتماعی برای آنها وجود دارد. معمولا کودکان نافرمانی که در طبقه های پایین اقتصادی قرار دارند، در معرض بزهکاری های اجتماعی و احتمال مسائل قانونی بیشتر قرار دارند.
- طلاق والدین، اعتیاد والدین، مشکلات اقتصادی خانواده، مشکلات خانوادگی، سطح پایین طبقه اجتماعی، سابقه سوء استفاده رفتاری (مانند کتک زدن، سرزنش کردن، تحقیر کردن، بیرون کردن از خانه)، بی توجهی از سوی خانواده و وجود سوء سابقه در اعضای نزدیک خانواده از عوامل مهم محیطی هستند که کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری را به سمت جرایم قانونی سوق می دهند.
- کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری در کنترل رفتارهای خود مشکل دارند. از همین رو آنها نمی توانند روی پرخاشگری و عصبانیت خود کنترل داشته باشند. سریع از کوره در می روند. داد می زنند. دعوا می کنند. زود به سمت پرخاشگری فیزیکی می روند. کینه توزی می کنند. در رفتارهایشان به دنبال تلافی کردن هستند و معمولا درگیری فیزیکی و کلامی اولین راه برطرف کردن مشکلات با دیگران است.
- اگر محیط کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری دارای آسیب های خود باشد، احتمال اعتیاد کودکان نافرمان زیاد است. برای همین باید مواظب بود که کودکان نافرمان رفتاری در معرض مواد مخدر یا مشروبات الکلی قرار نگیرند. به ویژه زمانی که کودک نافرمان در آستانۀ ورود به دوران نوجوانی خود است.
- والدین باید بدانند که کودکان نافرمان رفتاری و از آنجایی که روی رفتارشان کنترل و مهار پایینی دارند، تحریک پذیر هستند و به صورت لحظه ای تصمیم می گیرند. برای همین، در دعواها و درگیری های با آنها باید مواظب بود تا تهدید به خودکشی آنها را جدی گرفت. مشاهده شده است که کودکان نافرمان رفتاری احتمال خودکشی زیادی دارند. در این حالت حتما باید در درجه اول کودک یا نوجوان نافرمان را تنها نگذاشت. مراجعه به یک متخصص روانپزشکی و روانشناسی ضروری است.
- با توجه به اینکه کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری از نظر تحصیلی به مشکل می خورند یا از نظر رفتاری سازگاری مناسبی با دیگران ندارند، معمولا در آینده در پیدا کردن شغل به مشکل می خورند. اخراج شدن از کار، تغییر شغل و مشکلات اقتصادی در بزرگسالان نافرمان مقابله ای دیده می شود.
سایر مشکلات همراه با نافرمانی مقابله ای
- مشکلات افسردگی
- معمولا دیده می شود که کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری دارای خلق و خو، انگیزه و انرژی روانی پایینی هستند.
- این کودکان معمولا مبتلا به افسردگی هستند. همین مسئله روی صبر و حوصله، برقراری ارتباط با دیگران، تحمل روانی در کارها و روابط با دیگران تاثیر می گذارد.
- مشکلات اضطراب
- دلشوره و نگرانی یکی از علامت های کودکان نافرمان رفتاری است. فراموش نکنید که بی قراری روانی و جسمانی و دلهره و دلشوره با بی خیالی متفاوت است.
- کودک نافرمان مقابله ای ممکن است که در ظاهر بی خیال باشد، اما در درون احساس نگرانی و دلشوره از روی دادن اتفاق بدی باشد. اضطراب در این کودکان نافرمان مقابله ای نه تنها شایع است که باعث تحریک پذیری و کاهش آستانه تحمل در آنها می شود.
- مشکلات یادگیری و ارتباط
- یکی دیگر از مشکلات کودکان نافرمان مقابله ای مشکل در مسیرهای عصبی یادگیری کلامی و غیرکلامی است. به ویژه در ارتباط برقرار کردن.
- این امکان وجود دارد که کودکان نافرمان مقابله ای در یادگیری از تجارب زندگی خود ناتوان باشند و برای همین صرفا از یک روش رفتاری در ارتباط برقرار کردن با دیگران استفاده می کنند.
- باید به این مسئله توجه داشت که شاید کودک نافرمان مقابله ای در روابطش، راه دیگری به جز دعوا، درگیری، لجبازی، نافرمانی و مقابله با دیگران بلد نیست.
- مشکلات بی توجهی و بیش فعالی
- بیش فعالی و بی توجهی یک مشکل جدی رفتاری است که معمولا با مشکلات نافرمانی رفتاری رابطه دارد.
- از آنجایی که کودکان بیش فعال نیز دقیقا در مهار و کنترل رفتارشان مشکل دارند، برای همین نمی توانند در تعامل با دیگران از بروز رفتارهای نامناسب پرهیز کنند.
- معمولا دیده می شود که با درمان مشکلات بیش فعالی و بی توجهی کودک، علامت و نشانه های رفتارهای نافرمانی رفتاری نیز کاهش پیدا می کند.
تشخیص مشکلات نافرمانی مقابله ای در کودکان در تخصص روانپزشک و روانشناس است. افراد یا والدینی که در تشخیص مشکلات روانشناسی تخصص ندارند، حق گذاشتن تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای روی کودک را ندارند. ذکر علامت ها، نشانه ها، علت ها و پیامدهای مشکلات نافرمانی رفتاری در کودک صرفا جهت آگاهی و جلب شدن توجه به مشکلات نافرمانی مقابله ای است.
آیا اساسا می توان کاری کرد؟
جواب این سوال قطعا «بله» است. درصورتی که در زمان مناسب، درمان مناسب برای کودک نافرمان مقابله ای اجرا شود، امکان کاهش مشکلات نافرمانی و علامت های رفتاری با اطرافیان وجود دارد.
بدون شک روان درمانی یا بازی درمانی یکی از درمان های مهم در بهبود مشکلات نافرمانی مقابله ای کودکان است. در این درمان روی هیجان های منفی کودک توجه می شود. بازی درمانی و رواندرمانی روی رفتارهای آسیب زننده کودک کار می کند. روانشناس در این درمان بر شکل رفتارهای کودک نافرمان مقابله ای متمرکز می شود و از روش های اصلاح رفتار استفاده می کند.
آموزش انواع سبک های فرزندپروری به والدین، یکی دیگر از روش های بهبود مشکلات نافرمانی مقابله ای در کودک است. بسیاری از مشکلات نافرمانی مقابله ای با رفتارهای درست از سوی والدین قابل کنترل است. به ویژه زمانی که پدر و مادر از نظر الگوهای فرزندپروری هماهنگ هستند.
دارو درمانی نیز یکی از درمان های رایج در بهبود مشکلات نافرمانی مقابله ای است. دارو درمانی به ویژه زمانی لازم است که کودک دارای مشکلات رفتاری مانند انفجارهای خشم، عصبانیت های شدید، درگیری های فیزیکی جدی، دعواهای زیاد در طول روز یا هفته و ابتلای همزمان به افسردگی، اضطراب و بیش فعالی است.
روش های تحریک و توانمندی مغزی نیز در سال های اخیر در کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری استفاده شده است. روش های تحریک و توانمندی مغزی با تغییر سطح فعالیت لایه های عصبی بالایی مغز، مناطق مغزی را که در کنترل رفتار نقش دارند، توانمند می کنند.
گاهی از روش های تحریک و توانمندی مغزی برای بهبود مشکلات روانشناسی همراه با مشکلات نافرمانی رفتاری استفاده می کنند.
tDCS، rTMS، توانبخشی شناختی کامپیوتری (CRT) و نوروفیدبک از جمله روش های تحریک و توانمندی مغزی هستند.
کار درمانی نیز از جمله روش های درمانی در کودکان با مشکلات نافرمانی رفتاری است. در این روش به صورت رفتاری تمرین هایی برای بهبود مهار و کنترل رفتاری کار می شود. کار درمانی به ویژه در کودکان نافرمان با مشکلات بیش فعالی و بی توجهی اثربخشی خوبی دارد.
جمع بندی
- مشکلات نافرمانی رفتاری یا اختلال نافرمانی مقابله ای یکی از مشکلات رفتاری کودکان است که در سنین پایین خود را نشان می دهد.
- طبق آمارها، مشکل نافرمانی رفتاری در پسران بیشتر از دختران است. پسران نافرمان معمولا از رفتاری خشن تری استفاده می کنند. دختران نافرمان بیشتر از نظر لجبازی و ارتباطی نافرمانی می کنند.
- علت های ژنتیکی و محیطی در ایجاد مشکلات نافرمانی رفتاری یا اختلال نافرمانی مقابله ای نقش دارند.
- گاهی ابتلای همزمان کودک با مشکلات روانشناسی دیگری مانند بیش فعالی، افسردگی و اضطراب مشکلات کودکان نافرمان را بیشتر می کند.
- درمان و کنترل مشکلات نافرمانی رفتاری در کودکان امری امکان پذیر است.
- بازی درمانی/روان درمانی، دارو درمانی، کار درمانی، آموزش والدین و فرزندپروری کارآمد، تحریک مغزی و روش های توانمندسازی مغزی از جمله درمان های موجود در بهبود مشکلات نافرمانی مقابله ای هستند.
بدون دیدگاه